Bemiddeling in rechtszaken: stand van zaken, knelpunten en mogelijkheden

I. Inleidende beschouwingen

A. Aanleiding voor het onderzoek

B. Probleemschets

C. Onderzoeksmethode

II. De resultaten van de bevraging

A. Gebruik en doorverwijzing

B. Potentieel van bemiddeling in rechtszaken

C. Juridische knelpunten

D. Praktische knelpunten

III. Evaluatie en uitdagingen anno 2017

IV. Aanbevelingen voor een faciliterend juridisch kader

A. Visie en grondslagen: good dispute resolution policy

B. Optimalisatie doorverwijzing: participatief multi-door justitiemodel

C. Het gebruik van dwingende maatregelen

D. Garanties voor het eerlijk verloop van de gerechtelijke bemiddeling

V. Conclusie

Bronvermeldingen

• de persberichten van 20 juli 2017, via https://www.koengeens.be/news/2017/07/20/de-justitiehervorming-gaat-door en https://www.koengeens.be/news/2017/07/20/rechter-kan-ruziende-partijen-v... (laatste consultatie 1 augustus 2017).

• H. Prein, «Conflicten» in A. Brenninkmeijer, D. Bonenkamp, K. Van Oyen en H. Prein, Handboek Mediation, Den Haag, Sdu Uitgevers, 2013, 69-94.

• L-M. Henrion, «La médiation en matière commerciale» in T. Marchandise (dir.), Une autre justice possible? La médiation dans tous ses états, Brussel, Larcier, 2015, (167) 187.

• Cf. E. Lancksweerdt, Menselijke kracht in het recht. Een ontwikkelingsgerichte visie op het recht en de rechtspraktijk, Brussel, Larcier, 2014, 25.

• C. Jacbos, «Doen we het of doen we het niet? Een conceptuele analyse» in R. Van Ransbeeck (ed.), Bemiddeling, Leerstoel Professor C. Matheeussen, Brugge, die Keure, 2008, (71) 71-72.

• de beleidsverklaring van minister van Justitie K. Geens, Parl.St. Kamer 2014-15, nr. 54 020/018, 6 (online: http://www.koengeens.be/beleid/beleidsnotas, consultatie 28 juli 2016).

• K.J. Hopt en F. Steffek, «Mediation: Comparison of Laws, Regulatory Models, Fundamental Issues» in K.J. Hopt en F. Steffek, Mediation. Principles and Regulation in Comparative Perspective, Oxford, University Press, 2013, (3) 7-10.

•: B. Allemeersch en P. Schollen, «De nieuwe bemiddelingswet», RW 2004-05, (1481) 1481

• E. Lancksweerdt, «Bemiddeling. Waarom zouden juristen er (meer) voor opteren?», NJW 2016, (314) 314

• P. Taelman, «Bemiddeling: quo vadis? Inleidende beschouwingen bij een colloquium» in B. Allemeersch et al., De nieuwe wet op de bemiddeling, Brugge, die Keure, 2005, (1) 1

• X., «La médiation a le vent en poupe!», JT 2016, p. 201, nr. 13.

• C.J. King, «Burdening Access to Justice: The Cost of Divorce Mediation on the Cheap», St. John’s Law Review 1999, vol. 72 (2), (375) 441.

• Wet van 21 februari 2005 «tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek in verband met de bemiddeling», BS 22 maart 2005.

• S. De Bauw en B. Gayse, «De rechter en bemiddeling: nood aan nieuwe attitudes en vaardigheden?» in R. Van Ransbeeck (ed.), Bemiddeling, Leerstoel Professor C. Matheeussen, Brugge, die Keure, 2008, (107) 141 e.v.

• P. Delvaux De Fenffe, V. Gutmer, L. Vandenhoeck, B.H. Vincent, A. Witmeur en R. Boone, «La médiation sociale» in T. Marchandise (dir.), Une autre justice possible? La médiation dans tous ses états, Brussel, Larcier, 2015, (142) 147-157.

• het verslagboek van de studiedag over gerechtelijke bemiddeling aan de Universiteit Hasselt: E. Lancksweerdt (ed.), Gerechtelijke bemiddeling, Brugge, die Keure, 2016, 172 p.

• BMEDIATION, Bemiddelingsbarometer 2016, http://www.bmediation.eu/images/stories/publications/bemiddelingsbaromet... (consultatie 11 april 2017), 2016, 7.

• E. Lancksweerdt, «Bemiddeling tijdens civiele gerechtelijke procedures: wat, waarom, hoe en waarheen?» in E. Lancksweerdt (ed.), Gerechtelijke bemiddeling, Brugge, die Keure, 2016, (1) 6.

• Justitieplan van minister van justitie K. Geens, http://www.koengeens.be/Justitieplan (consultatie op 25 september 2015), 2015, 14-15.

• G. De Palo, L. D’urso, M. Trevor, B. Branon, R. Canessa, B. Cawyer en L.R. Florence, «Rebooting» the mediation directive: assessing the limited impact of its implementation and proposing measures to increase the number of mediations in the EU, Brussels, European Union, Directorate-general for internal policies – Policy department C., 2014.

• K. Zweigert en H. Kötz, An introduction to comparative law, Oxford, Clarendon Press, 1998, 32-47.

• Praktijkgids voor een effectief mediationvoorstel, Den Haag, Sdu uitgevers, 2008, 17. Zie ook: M. Pel, «Professioneel verwijzen naar mediation» in A. Brenninkmeijer et al., Handboek Mediation, Den Haag, Sdu Uitgevers, 2013, (375) 375.

•. K.J. Hopt en F. Steffek, Mediation. Principles and regulation in comparative perspective, Oxford, University Press, 2013, 639 (Ierland), 673 (Italië), 879 (Australië), 932-941 (Ontario, Canada), 1154 (Noorwegen), 1223 (Zwitserland)

• I. Å¢utuianu en D. Ilie, «European Policies in Mediation as an Alternative in the Courts of Law», Acta Universitatis Danubius 2014, vol. 10 (1), 28-44.

• de beleidsverklaring van minister van Justitie K. Geens, Parl.St. Kamer 2014-15, nr. 54 020/018

• K. Geens, Het Justitieplan. Een efficiëntere justitie voor meer rechtvaardigheid, 18 maart 2015, http://justitie.belgium.be/sites/default/files/downloads/Plan%20justitie... (geraadpleegd op 26 mei 2016)

• Algemene beleidsnota Justitie, Parl.St. Kamer 2016-17, nr. 54 2111/021

• K. Geens, De sprong naar het recht voor morgen. Hercodificatie van de basiswetgeving, 6 december 2016, https://www.koengeens.be/beleid/hercodificatie-basiswetgeving (consultatie 23 januari 2017).

• Federale Regeringsverklaring van 14 juli 2003, Parl.St. Kamer 2003-04, nr. 51 0020/001, p. 52-53

• wetsvoorstel tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek in verband met de bemiddeling (Fournaux e.a.), Parl.St. Kamer 2003-04, nr. 51 0327/001, p. 5.

• T. De Beir, «De kracht van bemiddeling en de rol van de advocaat en de magistraat» in J. Flo, Vlaams Pleitgenootschap en L. Jansens, Smaakmakers in het procesrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, (155) 158.

• G. De Palo en R. Canessa, «Sleeping? Comatose? Only Mandatory Consideration of Mediation Can Awake Sleeping Beauty in the European Union», Cardozo J. of Conflict Resolution 2014, vol. 16, (713) 728.

• S. Daicoff, Comprehensive Law Practice. Law as a Healing Profession, Durham, Carolina Academic Press, 2011, 49-52

• E. Lancksweerdt, «De effecten van recht en rechtspraktijk op het menselijk welzijn: over Therapeutic Jurisprudence», TBP 2012, (638) 638

• D.B. Wexler, Therapeutic Jurisprudence: An Overview, aangepaste versie van een publieke lezing op 29 oktober 1999 ter gelegenheid van het Thomas M. Cooley Law Review Disabilities Law Symposium, https://law2.arizona.edu/depts/upr-intj/intj-o.html (consultatie op 17 november 2016).

• D. Shestowsky, «Disputants’» Preferences for Court-Connected Dispute Resolution Procedures: Why We Should Care and Why We Know So Little», Ohio State Journal on Dispute Resolution 2008, vol. 23 (3), (549) 575-576.

• Cf. F. Steffek, H. Unberath (eds.) e.a., «Guide for Regulating Dispute Resolution (GRDR): Principles» in F. Steffek en H. Unberath (eds.), Regulating Dispute Resolution. ADR and Access to Justice at the Crossroads, Oxford, Hart Publishing, 2013, (3) 5.

• B. Edwards, «Renovating the Multi-Door Courthouse: Designing Trial Court Dispute Resolution Systems to Improve Results and Control Costs», Harvard Negotiation Law Review 2013, vol. 18, (281) 328.

• F. Steffek, H. Unberath (eds.) e.a., o.c., in F. Steffek en H. Unberath (eds.), Regulating Dispute Resolution. ADR and Access to Justice at the Crossroads, 4-5.

• G. De Palo en R. Canessa, o.c., Cardozo J. of Conflict Resolution 2014, vol. 16, 728).

• Beleidsverklaring van minister van Justitie K. Geens, Parl.St. Kamer 2014-15, nr. 54 020/018, 10 (online: http://www.koengeens.be/beleid/beleidsnotas, consultatie 28 juli 2016).

• Preambule, overweging nr. 5, Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad nr. 2008/52/EG, 21 mei 2008 betreffende bepaalde aspecten van bemiddeling/mediation in burgerlijke en handelszaken, Pb. L. 24 mei 2008, afl. 136, 3-8.

• V. De Mesmaecker, «Ervaring met justitie als differentiërende factor in het oordeel over justitie. Een introductie tot procedurele rechtvaardigheid», RW 2009-10, (562) 565.

• J.M. Hyman en L. Love, «If Portia were a Mediator: An Inquiry into Justice in Mediation», Clinical Law Review 2002, vol. 9 (1), (158) 165.

• B. Allemeersch, «Bemiddeling en verzoening in het burgerlijk proces», TPR 2003, 463.

• J.W. Stempel, «Reflections on Judicial ADR and the Multi-Door Courthouse at Twenty: Fait Accompli, Failed Overture, or Fledgling Adulthood?», Ohio State Journal on Dispute Resolution 1996, vol. 11 (2), (297).

• J.M. Nolan-Haley, «The Merger of Law and Mediation: Lessons from Equity Jurisprudence and Roscoe Pound», Cardozo J. of Conflict Resolution 2004, vol. 6, 66.

• B. Hubeau, «Informele conflictregeling in het rechtsgebeuren: een reus op lemen voeten» in B. Hubeau en S. Parmentier (eds.), De rechter buitenspel. Conflictregeling buiten de rechtbank om, Antwerpen, Kluwer rechtswetenschappen, 1990, (123) 129-130).

• I. Verougstraete, «Regulation of Dispute Resolution in Belgium: Workable Solutions?» in F. Steffek en H. Unberath (eds.), Regulating Dispute Resolution. ADR and Access to Justice at the Crossroads, Oxford, Hart Publishing, 2013, (93) 112).

• K. Geens, Het Justitieplan. Een efficiëntere justitie voor meer rechtvaardigheid, 18 maart 2015, http://justitie.belgium.be/sites/default/files/downloads/Plan%20justitie... (consultatie 26 mei 2016), 34.

• S. Raes en L. Demeyere, «Trajectbemiddeling volgens het FittiF-onderzoek: een pad richting meer doordachte oplossingswegen» in E. Lancksweerdt (ed.), Gerechtelijke bemiddeling, Brugge, die Keure, 2016, (118) 122.

• J. Vandeurzen, Conceptnota «een geïntegreerd breed onthaal», Vlaamse Regering, Brussel, http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/welzijnensamenleving/nieuws/Documents/V... (consultatie 28 november 2016),

• Regeerakkoord van de Vlaamse Regering 2014-2019, https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/het-regeerakkoord-van-de... (consultatie 28 november 2016), 9-10.

• Beleidsnota 2014-2019. Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/beleidsnota-2014-2019-we... (consultatie 28 november 2016),

• T. Hedeen, «Coercion and Self-Determination in Court-Connected Mediation: All Mediations Are Voluntary, But Some Are More Voluntary Than Others», The Justice System Journal 2005, vol. 26 (3), (273) 276

• P. Van Leynseele, «Réflexions sur le rôle du juge dans l’envoi en médiation», JT 2016, 202-205.

•: EHRM 27 februari 1980, nr. 6903/75, Deweer t/ België, §§ 39-54

• ECHRM 12 december 1983, nr. 8588/79 en 8580/79, Bramelid en Malmström t/ Zweden, 83-86

• EHRM 3 oktober 2013, nr. 7233/04, Gobec t/ Slovenië, §§ 158-162

• EHRM 26 maart 2015, nr. 11239/11, Momčilović t/ Kroatië, § 35-57

• EHRM 8 oktober 2015, nr. 56163/12, Vujica t/ Croatië, (§§ 90-92) 91

• HvJ 18 maart 2010, gevoegde zaken nrs. C-317/08, C-318/08, C-319/08 en C-320/08, Rosalba Alassini t/ Telecom Italia SpA

• HvJ 14 juni 2017, nr. C-75/16, Menini-Rampanelli t/ Banco Popolare Società Cooperativa.

• R.L. Wissler, «The Effects of Mandatory Mediation: Empirical Research on the Experience of Small Claims and Common Pleas Courts», Willamette Law Review 1997, vol. 33, (565) 603-604

• R.L. Wissler, «The Effectiveness of Court-Connected Dispute Resolution in Civil Cases», Conflict Resolution Quarterly 2004, vol. 22, (55) 81-82.

• L.V. Katz, «Compulsory Alternative Dispute Resolution and Voluntarism: Two-Headed Monster of Two Sides of the Coin?», Journal of Dispute Resolution 1993, vol. 1, (1) 54: «If participation would result without compulsion, there may be no need to force unwanted proceedings on the intransigent few who resist.».

• M. Guiaux, F. Zwenk en M. Tumewu, Mediation monitor 2005-2008, Den Haag, WODC, 2009, 54

• L. Schmiedel, «Mediation in the Netherlands: Between State Promotion and Private Regulation» in K.J. Hopt en F. Steffek, Mediation. Principles and Regulation in Comparative Perspective, Oxford, University Press, 2013, (697) 754-757

• R. Vogels en P. Van Der Zeijden, De stand van mediation in Nederland, Zoetermeer, 2010, 13.

• H. Streeter-Schaefer, «A Look at Court Mandated Civil Mediation», Drake Law Review 2001, vol. 49, (367) 386.

• D.S. Winston, «Participation Standards in Mandatory Mediation Statutes: «You Can Lead A Horse to Water ...»», Ohio State Journal on Dispute Resolution 1996, vol. 11, (187) 201 e.v.

• F.E.A. Sander, «Another View of Mandatory Mediation», Dispute Resolution Magazine 2006-2007, afl. 13, 16. In de Belgische rechtsleer: B. Allemeersch, o.c., TPR 2003, 478.

• D. Quek, «Mandatory Mediation: An Oxymoron? Examining the Feasibility of Implementing a Court-Mandated Mediation Program», Cardozo J. of Conflict Resolution 2010, vol. 11, (479) 491 e.v.

• D. Quek, o.c., Cardozo J. of Conflict Resolution 2010, vol. 11, 496.

• F. Ferrand, «Regulation of Dispute Resolution in France: Evolutions and Challenges» in F. Steffek en H. Unberath (eds.), Regulating Dispute Resolution. ADR and Access to Justice at the Crossroads, Oxford, Hart Publishing, 2013, (175) 203.

• G. Verschelden, «Alternatieve geschillenoplossing in familiezaken: promotie met financiële stimuli», T.Fam. 2017, 110-112.

• F. Steffek en H. Unberath (eds.) e.a., o.c., in F. Steffek en H. Unberath (eds.), Regulating Dispute Resolution. ADR and Access to Justice at the Crossroads, 6.

• § 72 Groenboek betreffende alternatieve wijzen van geschillenbeslechting op het gebied van het burgerlijk recht en het handelsrecht COM/2002/0196, op 19 april 2002 ingediend door de Europese Commissie, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52002DC0196:... (consultatie 26 januari 2017).

• M. Pel, «Regulation of Dispute Resolution in the Netherlands: Does Regulation Support or Hinder the Use of ADR?» in F. Steffek en H. Unberath (eds.), Regulating Dispute Resolution. ADR and Access to Justice at the Crossroads, Oxford, Hart Publishing, 2013, (297) 324

• I. Verougstraete, o.c., in F. Steffek en H. Unberath (eds.), Regulating Dispute Resolution. ADR and Access to Justice at the Crossroads, 112.

• S. Brouwers, «Tucht en deontologie van de bemiddelaar», Ius & Actores 2008, nr. 2, (15) 27.

• P. Taelman en S. Voet, «Mediation in Belgium: A Long and Winding Road» in C. Esplugues en L. Marquis (eds.), New Developments in Civil and Commercial Mediation, Ius Comparatum – Global Studies in Comparative Law 6, Switzerland, Springer International Publishing, 2015, (89) 93.

• N.A. Welsh, «The Place of Court-Connected Mediation in a Democratic Justice System», Cardozo J. of Conflict Resolution 2004, vol. 5, (117) 143.

• J.M. Nolan-Haley, «Informed Consent in Mediation: A Guiding Principle for Truly Educated Decisionmaking», Notre Dame Law Review 1999, vol. 74 (3), (775) 836.