Art. 19 gerechtelijk wetboek aanwending in hoger beroep

C.14.0504.N
Conclusie van advocaat-generaal Van Ingelgem:

I. SITUERING

1. In het verlengde van diverse procedures betreffende betwisting inzake octrooirechten tussen partijen, vorderde verweerster voor de rechtbank van koophandel te Gent (in hoofdorde) de nietigverklaring van het Belgische luik van het Europees octrooi van eiseres en (ondergeschikt) voor recht te zeggen dat zij geen inbreuk op voormeld octrooi had begaan.

2. In afwachting van de uitspraak ten gronde vorderde zij, alvorens recht te doen, bij toepassing van artikel 19, lid 2, (oud) Ger.W. eiseres verbod op te leggen om kennis te nemen of gebruik te maken van het deskundigenverslag dat alsnog in uitvoering van het initieel mandaat in het kader van het uitgevoerde beslag inzake namaak zou opgesteld of ingediend worden.

3. Bij vonnis van 27 juni 2013 verklaarde de rechtbank van koophandel te Gent zich zonder rechtsmacht om uitspraak te doen over deze laatste vordering.

4. Op het hoger beroep van verweerster werd dit vonnis door het bestreden arrest vernietigd en willigde het hof van beroep te Gent de op artikel 19, lid 2, (oud) Ger.W. gesteunde vordering in door eiseres verbod op te leggen kennis te nemen of gebruik te maken van het deskundigenverslag. De behandeling van de grond van de zaak werd uitgesteld.

5. Tegen dit arrest voert eiseres vijf middelen tot cassatie aan.

II. BESPREKING VAN DE MIDDELEN

1. Het eerste middel verwijt de bestreden beslissing het hoger beroep van verweerster tegen het eerste vonnis ontvankelijk te hebben verklaard, terwijl de eerste rechter zich eigenlijk onbevoegd verklaarde en er volgens eiseres tegen beslissingen van onbevoegdheid geen hoger beroep openstaat, tenzij samen met het eindvonnis dat door de bevoegde rechter zou worden gewezen (schending van art. 1050, lid 2, Ger.W.).

Om de ontvankelijkheid van het hoger beroep te verantwoorden, zou het arrest volgens eiseres onterecht geoordeeld hebben dat de eerste rechter wel degelijk uitspraak deed over een probleem van rechtsmacht en niet van bevoegdheid (schending van de artikelen 1319, 1320 en 1322 BW, artikel 556 Ger.W. en de artikelen 144 en 145 GW).

1.1. De begrippen "rechtsmacht" en "bevoegdheid" dekken niet dezelfde lading(1). Het begrip "rechtsmacht" heeft betrekking op de uitoefening van de rechterlijke macht in die zin dat het gaat om de afbakening van de opdracht van de rechterlijke macht van die van de andere machten. De Belgische hoven en rechtbanken kunnen aldus slechts recht spreken voor zover zij hiertoe macht hebben. Als dusdanig is de beslechting van de geschillen overeenkomstig art. 556, lid. 1, Ger.W. dan ook expliciet aan de hoven en de rechtbanken toevertrouwd, behoudens die welke de wet aan hun rechtsmacht onttrekt.

1.2. In het verlengde van deze algemene afbakening inzake de uitoefening van de beoordelingsmacht, heeft het begrip "bevoegdheid" betrekking op de verdeling van de rechtsmacht die de wetgever concreet aan een bepaalde rechter heeft toebedeeld, afhankelijk van de aard van het geschil en van territoriale factoren. Een rechter is als dusdanig dan ook slechts bevoegd wanneer hem op voormelde basis de macht wordt verleend om daadwerkelijk kennis te nemen van de eis die voor hem is gebracht.

1.3. Het onderscheid tussen deze beide begrippen is alleszins relevant voor de mogelijkheid om onmiddellijk hoger beroep in te stellen tegen een beslissing inzake rechtsmacht resp. bevoegdheid. Op basis van artikel 1050, lid 2, Ger.W. kan tegen een beslissing inzake bevoegdheid slechts hoger beroep worden ingesteld samen met het hoger beroep tegen het eindvonnis. Een beslissing inzake rechtsmacht is daarentegen onmiddellijk vatbaar voor hoger beroep wat de rechtsmacht betreft(2).

1.4. Naast dit traditionele onderscheid tussen rechtsmacht en bevoegdheid - waarbij de rechtsmacht zoals voormeld de uitoefening van de beoordelingsmacht betreft - heeft de rechtsmacht evenwel ook nog een andere betekenis waarbij rekening wordt gehouden met de omvang van (of de beperkingen in) de beoordelingsmacht van de rechter en dus met wat hij bij de beslechting van een geschilpunt vermag (de juris dictio) (zie de artt. 11 en 19 Ger.W.)(3). Aldus verschilt de rechtsmacht bij de gerechten met volle rechtsmacht van deze die dit niet hebben, of deze die "ten gronde" oordelen ten opzichte van deze van de kort gedingrechter, of nog deze die "in rechte en in feite" oordelen tegenover de cassatierechter ...

1.5. Uit de stukken waarop het Hof vermag acht te slaan, blijkt dat de rechtbank van koophandel te Gent in zijn vonnis van 27 juni 2013 geoordeeld heeft (p. 5, nrs. 16 t.e.m. 20) dat "overeenkomstig artikel 1369bis/8 van het Gerechtelijk Wetboek de voorzitter die de beschikking uitgesproken heeft kennis [neemt] van alle incidenten in verband met de uitvoering van de beschrijvings- en beslagmaatregelen"; dat "deze bepaling de voorzitter de bevoegdheid [verleent] om uitspraak te doen over alle incidenten bij de uitvoering van de voormelde maatregelen, inclusief de incidenten ontstaan ter gelegenheid van het neerleggen van het deskundigenverslag (zie Cass. 24 maart 2011, TBH 2011, 485-494); dat "het verzoek overeenkomstig artikel 19, lid 2 van het Gerechtelijk Wetboek van [de verweerster] in essentie [strekt] tot het opleggen van een verbod aan [de eiseres] om kennis te nemen of gebruik te maken van enig rapport dat de deskundige zou opstellen of indienen in het kader van het uitgevoerde beslag inzake namaak"; dat "de door [de verweerster] beoogde maatregel dan ook niets meer en niets minder [is] dan een incident in verband met uitvoering van de beschrijvingsmaatregelen door de deskundige (...) ingevolge het arrest van het hof van beroep te Gent van 9 december 2008"; dat "dat deze rechtbank over een incidentele bevoegdheid zou beschikken om te oordelen over een voorlopige maatregel omdat zij ook bevoegd is om te oordelen over de eis tot nietigverklaring van het Belgisch luik van het Europees octrooi van [de eiseres], geen afbreuk [doet] aan de ‘bevoegdheidsregeling' ex artikel 1369bis/8 van het Gerechtelijk Wetboek" en dat "de rechtbank bijgevolg enkel [kan] vaststellen zij geen rechtsmacht heeft."

1.6. Wanneer in het kader van deze beoordeling de hierboven vermelde tweede betekenis van het begrip rechtsmacht in ogenschouw wordt genomen, heeft de rechter ten gronde door zich zonder rechtsmacht te verklaren aldus beslist dat hij geen beoordelingsmacht inzake de gevorderde maatregel had, die volgens hem geen voorlopige maatregel maar een uitvoeringsincident betrof.

Vanuit die optiek heeft de rechter ten gronde m.i. dan ook meer gedaan dan zich enkel uit te spreken over zijn bevoegdheid in de strikte zin, en wel degelijk beslist omtrent zijn rechtsmacht(4) op grond van artikel 19, lid 3, Ger.W.(5).

1.7. Het middel dat van een andere rechtsopvatting uitgaat, faalt m.i. derhalve naar recht.

1.8. Maar ook indien wordt uitgegaan van het onderscheid tussen rechtsmacht en bevoegdheid, waarbij rechtsmacht enkel staat voor de uitoefening van de rechterlijke macht, kan het middel m.i. echter evenmin worden aangenomen.

1.9. Het eindoordeel van de appelrechters dat het onmiddellijk hoger beroep tegen het vonnis a quo ontvankelijk is, lijkt immers naar recht verantwoord op grond van andere redenen die de door de appelrechters opgegeven reden kunnen vervangen.

1.10. Artikel 1369bis/8 Ger.W. betreft een bevoegdheidsregel. In de Memorie van Toelichting(6) wordt verduidelijkt dat "de artikelen 1395 en 1396 van het Gerechtelijk Wetboek aan de beslagrechter bevoegdheid verlenen alle incidenten die kunnen gebeuren bij het instellen of uitvoeren van de bevolen maatregelen te regelen, en dus, onder meer, te waken over het goede verloop van de beslagen inzake namaak. Een gelijkaardige bevoegdheid wordt verleend aan de voorzitter van de rechtbank die de beschikking van beslag inzake namaak heeft uitgesproken." Bovendien oordeelde het Hof van Cassatie in zijn arrest van 24 maart 2011(7) dat de voorzitter krachtens artikel 1369bis/8 van het Gerechtelijk Wetboek bevoegd is om uitspraak te doen over alle tussengeschillen betreffende de tenuitvoerlegging van de voormelde maatregelen, met inbegrip van de tussengeschillen die n.a.v. de neerlegging van het verslag van de deskundige zijn gerezen.

1.11. Indien wordt aangenomen dat de eerste rechter een beslissing inzake de bevoegdheid heeft genomen, is deze beslissing toch onmiddellijk vatbaar voor hoger beroep, nu de eerste rechter zich ertoe beperkt zich onbevoegd te verklaren, maar nalaat de zaak de verwijzen naar de bevoegde rechter, zodat de zaak niet meer aanhangig is.

1.12. Uit de wetsgeschiedenis van de wet van 3 augustus 1992 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek, waarbij artikel 1050, tweede lid, werd ingevoegd, blijkt dat een eindvonnis in de zin van de wetsbepalingen van artikel 1050, eerste en tweede lid, een vonnis is inzake de ontvankelijkheid of de gegrondheid uitgesproken door de rechter die zich bevoegd verklaart dan wel door de als bevoegd aangewezen rechter. Hieruit volgt dat geen hoger beroep openstaat tegen het vonnis waarbij de rechter zich bevoegd of onbevoegd verklaart en een dergelijk hoger beroep slechts mogelijk is nadat de rechter die zich bevoegd heeft verklaard of de als bevoegd aangewezen rechter een eindvonnis heeft gewezen over de ontvankelijkheid of de gegrondheid van de vordering.

1.13. Dit is vaste rechtspraak van uw Hof(8). In deze rechtspraak verwees de rechter die zich onbevoegd verklaarde om kennis te nemen van het geschil de zaak telkens door naar de als bevoegd aanwezen rechter, zoals vereist is op basis van artikel 660, lid 1, Ger.W. Op die manier was de zaak nog aanhangig en zou er nog een eindvonnis geveld worden over de ontvankelijkheid of de gegrondheid van de vordering. In dat geval mocht slechts hoger beroep worden ingesteld tegen de bevoegdheidsbeslissing samen met een hoger beroep tegen het eindvonnis.

1.14. De verplichting om slechts een hoger beroep in te stellen tegen een beslissing over de bevoegdheid samen met een hoger beroep tegen een eindvonnis over de ontvankelijkheid of de gegrondheid van de vordering veronderstelt dat de zaak nog aanhangig is en dat er wel degelijk zulk eindvonnis geveld zal worden. Bij een vonnis waarin de rechter zich onbevoegd verklaart, impliceert dit dat de rechter de zaak naar de bevoegde rechter moet hebben verwezen op basis van art. 660, lid 1, Ger.W., die dan een eindvonnis over de ontvankelijkheid of de gegrondheid van de vordering zal vellen. Als de rechter die zich onbevoegd verklaart nalaat de zaak te verwijzen, is ze niet langer aanhangig. In dat geval wordt immers geen rechter als bevoegd aangewezen om een eindvonnis te wijzen over de ontvankelijkheid of de gegrondheid van de vordering.

1.15 Zonder verwijzing zou de beslissing van onbevoegdheid zelf als een eindvonnis beschouwd kunnen worden (aangezien daarmee de rechtsmacht van de rechter inzake een geschilpunt is uitgeput: art. 19, lid 1, Ger.W.) waaromtrent het mogelijk moet zijn onmiddellijk hoger beroep in te stellen(9). Indien geen hoger beroep mogelijk zou zijn tegen een dergelijke beslissing, zou enkel nog een cassatieberoep openstaan(10). Dergelijke oplossing lijkt echter niet aanvaardbaar, aangezien de partijen dan een aanleg zouden verliezen inzake de bevoegdheidsbeslissing, terwijl het doel van art. 1050, lid 2, Ger.W. om tegen een beslissing van (on)bevoegdheid enkel een hoger beroep toe te laten samen met dat tegen het eindvonnis, bovendien juist is dilatoire beroepen te vermijden, die enkel worden ingesteld om het eindvonnis inzake de ontvankelijkheid of de gegrondheid te vertragen(11). Bij een beslissing van onbevoegdheid zonder verwijzing is de zaak evenwel niet meer aanhangig, zodat er geen risico bestaat dat het hoger beroep de lopende procedure zal vertragen.

1.16. Bovendien gaat het in deze zaak niet om een zuivere bevoegdheidsbeslissing en heeft de eerste rechter zich niet enkel onbevoegd verklaard, maar ook uitspraak ten gronde gedaan over de tegeneis van verweerster inzake schadevergoeding wegens tergend en roekeloos geding. Dat enkel hoger beroep tegen de beslissing van onbevoegdheid werd ingesteld, en niet tegen de beslissing over het ander geschilpunt, staat er niet aan in de weg dat tegen dit eindvonnis onmiddellijk hoger beroep kan worden ingesteld. Uit het arrest van uw Hof van 24 juni 2005(12) volgt immers m.i. dat een vonnis dat meer doet dan zich uitspreken over de bevoegdheid niet als een vonnis over de bevoegdheid wordt beschouwd maar als een eindvonnis, zelfs indien de rechter daarbij stelt dat hij onbevoegd is en de zaak naar een andere rechter verzendt, nu hij zich ook definitief over een andere rechtsvraag uitspreekt(13).

1.17. Ook op grond van het onderscheid tussen bevoegdheid en rechtsmacht (in de eerste betekenis) kan het eerste middel m.i. aldus, op grond van deze in de plaats gestelde redenen, niet tot cassatie leiden, zodat het in zoverre niet ontvankelijk is.
(...)

4. In het vierde middel voert eiseres aan dat de appelrechters het gezag van gewijzigde geschonden hebben van de arresten van het hof van beroep te Gent van 9 december 2008 en van het hof van beroep te Antwerpen van 1 februari 2013, waarin de maatregelen van beschrijvend beslag inzake namaak (m.n. de neerlegging van een deskundigenverslag binnen de twee maanden) worden toegekend. Door te beslissen tot de opschorting van de kennisname en het gebruik van de resultaten van dit beschrijvend beslag, aangezien er redenen zijn om te twijfelen aan de prima facie geldigheid van het Belgische luik van het Europese octrooi, zouden de appelrechters volgens eiseres in de bestreden beslissing het voordeel van de eerdere arresten ontnomen hebben, wat volgens haar in strijd zou zijn met de regel dat de rechter geen aanspraak kan aannemen waarvan de grondslag onverenigbaar is met het vroegere gewijsde(14).

4.1. Deze regel geldt echter enkel voor wat het gezag van gewijsde van beslissingen ten gronde betreft, en houdt geen verband met het beperkte gezag van gewijsde van beslissingen tot beschrijvende matregelen in het kader van een beslag inzake namaak, dat specifiek geregeld wordt door artikel 1369bis/1, §7, tweede lid, Ger.W. Deze regel kan in geen geval gelden ten aanzien van de prima facie beoordeling over de grond van de zaak die de voorzitter van de rechtbank van koophandel moet uitvoeren bij het opleggen van louter beschrijvende maatregelen(15). Bovendien gaat het in onze zaak duidelijk om verschillende maatregelen wat het voorwerp betreft(16): de arresten waarvan het gezag van gewijsde wordt ingeroepen betreffen de toelating van een beschrijvend beslag, terwijl de bestreden beslissing de kennisname en het gebruik van de resultaten van dit beschrijvend beslag betreft.

4.2. Waar verweerster terecht opmerkt dat het arrest van het hof van beroep te Antwerpen van 1 februari 2013 in geen geval gezag van gewijsde heeft, aangezien uw Hof deze beslissing heeft vernietigd bij arrest van 12 september 2014(17), leggen de vernoemde beslissingen als dusdanig beschrijvende maatregelen op, op grond van art. 1369bis/1, Ger.W. Het gezag van gewijsde van zulke beslissingen is zeer beperkt op grond van art. 1369bis/1, §7, tweede lid, Ger.W.: zulke beslissingen binden uitsluitend de partijen en de magistraat die hen heeft uitgesproken, voor zover de omstandigheden niet gewijzigd zijn. Dit beperkte gezag van gewijsde(18) dat op de specifieke wetsbepaling van art. 1369bis/1, §7, tweede lid, Ger.W. berust, is dan ook vreemd aan de algemene regels inzake het gezag van gewijsde van de art. 23-26 Ger.W.(19). Ook in zijn arrest van 18 april 2002(20) koppelt uw Hof het beperkte gezag van gewijsde van maatregelen in kort geding, en de mogelijkheid om die maatregelen te wijzigen in geval van veranderde omstandigheden, aan de specifieke wetsbepaling vervat in art. 584, lid 1, Ger.W.

4.3. Het middel dat de schending van art.19, tweede lid, (thans derde lid) en de art. 23 - 26 Ger.W. inroept is m.i. derhalve niet ontvankelijk dan wel faalt het naar recht.
(...)

III. CONCLUSIE: VERWERPING.
____________________
(1) Zie over dit onderscheid: E. BREWAEYS, "t Is maar een woord? Het eindvonnis van artikel 1050, tweede lid, Ger.W." (noot onder Cass. 24 juni 2005), RABG 2006, 365-369; J. LAENENS, K. BROECKX, D. SCHEERS en P.THIRIAR, Handboek gerechtelijk recht, Antwerpen, Intersentia 2008, nrs. 409 en 412; P. VAN ORSHOVEN, De bevoegdheid van de hoven en rechtbanken in burgerlijke zaken. Stand van zaken en actuele ontwikkelingen, in Themis. Gerechtelijk recht, Brugge, die Keure, 2003, 16-17; zie ook Antwerpen 7 april 2003, TBH 2004, 572.
(2) J. LAENENS e.a., o.c., nrs. 662-663.
(3) J. LAENENS e.a., o.c., nr. 408 in fine.
(4) Zie Cass. 11 mei 1990, AR nr. 7089, AC 1989 - 90, nr. 537.
(5) Bij wet van 28 februari 2014, tot wijziging van artikel 19 van het Gerechtelijk Wetboek (...) werd tussen de vroegere leden 1 en 2 van art. 19 Ger.W. een nieuw lid ingevoegd, zodat art. 19, lid 2, (oud) Ger.W. thans art. 19, lid 3, Ger.W. betreft (BS 15 mei 2014).
(6) Parl.St.Kamer 2006 - 2007, Doc. 51-2943/001 - 51.2944/001, 68-69.
(7) Cass. 24 maart 2011, AR C.10.0130.F, AC 2011, nr. 222.
(8) Cass. 13 februari 2003, AR C.00.0441.N, AC 2003, nr. 103; Cass. 6 maart 2006, AR S.05.0113, AC 2005, nr. 129; Cass. 25 maart 2010, AR C.09.0554.N, AC 2010, nr. 221.
(9) J. LAENENS, K. BROECKX, D. SCHEERS en P. THIRIAR, Handboek gerechtelijk recht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 324, nr. 664.
(10) Zie P. VAN RILLAER, Art. 1050 Ger.W., in Gerechtelijk recht. Bijzonder commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2002, nr. 61.
(11) P. VAN RILLAER, o.c., nr. 51.
(12) Cass. 24 juni 2005, AR S.04.0150.N, AC 2005, nr. 375. In deze zaak had de eerste rechter de vordering van de verweerder ontvankelijk verklaard, vastgesteld dat de zaak niet tot zijn bevoegdheid behoorde en ze naar de bevoegde rechter verwezen. Het Hof oordeelde dat: "de eerste rechter zich aldus niet beperkt heeft tot een beslissing over zijn bevoegdheid maar zich ook heeft uitgesproken over de ontvankelijkheid van de vordering; dat het arrest dat het hoger beroep van verweerder ontvankelijk verklaart, geen van de aangewezen wetsbepalingen schendt". In voornoemd cassatiearrest was het hoger beroep eveneens uitsluitend gericht tegen de beslissing inzake bevoegdheid en niet tegen de beslissing inzake de ontvankelijkheid van de vordering: zie E. BREWAEYS, "'t Is maar een woord? Het eindvonnis van artikel 1050 tweede lid Ger.W., noot onder Cass. 24 juni 2005, RABG 2006, 366, voetnoot 48.
(13) G. CLOSSET-MARCHAL en J.F. VAN DROOGENBROECK, Examen de jurisprudence 1993-2005. Droit judiciaire et voies de recours, RCJB 2009,169-170.
(14) Zie in dat verband Cass. 20 februari 1975, AC 1975, 692 en 696; zie ook Cass. 14 december 2009, AR S.08.0145.N, AC 2009, nr. 742.
(15) In zijn arrest van 25 april 2007 (IRDI 2007, 256 - 257), nrs. 30-31) heeft het hof van beroep te Antwerpen deze grens aangegeven. Op basis daarvan besliste het dat de beslissing van de beslagrechter, dat er ernstige betwisting was m.b.t. de octrooi-inbreuk en dat de beslagmaatregelen niet verantwoord waren, en niet aan in de weg stond dat het hof in dit arrest voorlopige staking van de inbreuk kon bevelen. Het hof van beroep verduidelijkte dat de beslagrechter maar een marginaal toetsingsrecht heeft om na te gaan of de beweerde rechten een voldoende grond van zekerheid hebben en dat de redenen van opportuniteit van de gevorderde beslagmaatregelen niet noodzakelijk dezelfde zijn als het verbod tot octrooi-inbreuk in een kort gedingprocedure (ibid. nr. 32).
(16) Vgl. het arrest van het hof van beroep te Brussel van 9 september 2002 (NjW 2003, 846-847) waar eiseres in haar argumentatie (p. 31) naar verwijst.
(17) Cass. 12 september 2014, AR C.13.0232.N, AC 2014, nr. 516 met concl. OM.
(18) Zie G. DE LEVAL, Eléments de procédure civile, Brussel, Larcier, 2005, p. 245-246; zie ook F. DE VISSCHER en P. BRUWIER, La saisie-description et sa réforme, Les dossiers du Journal des tribunaux, Brussel, Larcier, 2011, nrs. 203 en 206.
(19) Zie Cass. 8 november 1991, AR nr. 7622, AC 1991-92, nr. 136.
(20) Cass. 18 april 2002, AR C.99.0114.N, AC 2002, nr. 235.